Interview: Renée Scheltema

Hoewel Renée Scheltema naar eigen zeggen zeer wetenschappelijk is ingesteld, heeft ze het toch aangedurfd om een documentaire te maken over fenomenen waar de wetenschap nog geen verklaring voor heeft. Something unknown is doing we don't know what verscheen vorig jaar in de Verenigde Staten en won op het International Arizona Film Festival de Special Jury Award. Deze week verschijnt de film in de Nederlandse bioscopen.

Scheltema's fascinatie voor zaken als telepathie, psychokinese en paranormale genezing komt in de eerste plaats voort uit een aantal eigen raadselachtige ervaringen. "De eerste keer was lang geleden, toen ik in Berkeley studeerde. Ik belde toen hooguit eens in de drie maanden met mijn ouders. En op een keer, drie dagen nadat ik ze gesproken had, voelde ik plotseling dat ik op moest staan en naar de telefooncel toe moest lopen om ze te bellen. Het was een rare ervaring. Ik herinner me nog dat ik me afvroeg hoe het in godsnaam mogelijk was dat ik naar de telefoon liep, want ik had ze pas nog gesproken. Toen ik naar mijn ouders belde nam mijn broer de telefoon op. Dat was al heel vreemd, want hij woonde al op zichzelf. Hij vertelde dat mijn vader op de intensive care lag en voor zijn leven aan het vechten was. Die ervaring is me erg bijgebleven. Crisistelepathie noemen ze dat geloof ik in de wetenschap. Het is ongelooflijk dat je zo'n sterke band kunt hebben zonder dat je het weet. Dat is toch een ander soort connectie dan een Skype-verbinding!
Ook met mijn kinderen heb ik zulke telepathische ervaringen gehad. De eerste keer was toen ik na drie maanden was opgehouden met borstvoeding. Ik liep over de grachten in Amsterdam. Mijn echtgenoot paste toen op mijn dochter. Ik voelde wanneer ze ging huilen en wanneer ik naar huis moest. Later had ik dat met mijn jongste dochter. Ik doe heel veel camera shoots hier in Kaapstad [Scheltema woont met haar gezin in Zuid-Afrika, red.]. Soms kom ik dan op duistere plekken. Met al die apparatuur is dat niet altijd even veilig en ik weet ook niet altijd wanneer ik klaar ben met filmen. Een aantal keren is het voorgekomen dat, toen ik net al mijn apparatuur in had gepakt en de achterklep van mijn auto dicht had gedaan, ik een sms van mijn jongste dochter kreeg: 'drive carefully'- alsof ze wist waar ik op dat moment was. Zulke telepathische connecties komen voor tussen mensen die elkaar kennen. Het is een kick dat je zo met elkaar in verbinding staat."

Toch heeft Scheltema zich bij het maken van haar film zo min mogelijk door haar eigen ervaringen laten leiden. Hoewel ze zelf de voice-over van haar film verzorgt en ook alle interviews doet, doet ze haar uiterste best om het wetenschappelijk bewijs centraal te stellen. Ze laat dan ook talrijke gerenommeerde wetenschappers aan het woord. "Ik heb geprobeerd om zo veel mogelijk objectief te blijven. In de film komen weliswaar geen sceptici aan het woord, maar dat komt omdat die zich niet in het bewijs wilden verdiepen. Ik heb ze wel benaderd, maar ze zeiden alleen maar: 'dit is allemaal onzin.' Het had dus weinig zin om ze in de film aan het woord te laten. De sceptici die dit allemaal waardeloos vinden, zijn vaak bang zijn voor deze fenomenen. Het is het soort mensen dat de heksen op de brandstapel heeft gezet. Ik heb hier in Kaapstad een journaliste aan de keukentafel gehad die echt zat te huilen omdat zij vaak dit soort ervaringen heeft en er niet met haar familie over durft te praten. In het christendom ziet men het als iets van de duivel. Maar ik heb me bewust gericht op de positieve kanten van dit soort psychische ervaringen."

Overigens kent Scheltema wel een scepticus die overstag is gegaan. "Dat ging over remote viewing, het zien op afstand, waar de CIA zich ook mee bezig heeft gehouden. Hij is toen zo open geweest om één van de studies naar dat fenomeen te onderzoeken en hij kwam tot de conclusie dat er de juiste onderzoeksmethoden waren gehanteerd en dat er significante ontdekkingen waren. Hij is toen een believer geworden, zeg maar. Overigens is het niet mijn bedoeling om mensen over te halen. Als je het niet wilt geloven, dan geloof je het niet."

Maar wat gelooft ze zelf eigenlijk? "Nou, ik was nogal verbaasd om te zien dat er zoveel bewijs was. Youp van 't Hek noemt dat dan een 'zweefteef' maar ik geloof niet dat ik dat ben. Ik zie dan zo iemand voor me met een witte jurk en sandalen, die de hele dag roept dat ze mensen kan genezen en dat engelen bestaan en zo. Dat ben ik niet! Ik denk wel dat hoe dieper je graaft hoe minder je weet. Dat denken veel wetenschappers ook, en in die zin is dit eerder een wetenschappelijke dan een religieuze documentaire. Maar het is een heel dun lijntje waar ik op loop. Als je dat even niet goed doet... Er zijn heel veel spirituele films die allemaal voor eigen parochie preken. Daar krijg ik eigenlijk wel een beetje kromme tenen van. Ik was niet van plan om een bepaalde religie te gaan verkondigen of een bepaald soort geloof. Ik denk wel dat dit soort psychische ervaringen er misschien voor kan zorgen dat mensen religieus worden. Zelf ben ik overigens niet religieus. Ik vind het een beetje eng. om te zeggen dat de ene god beter is dan de andere. Ik geloof zeker niet dat er een god buiten ons is, maar ik denk wel dat er meer is dan deze driedimensionale wereld. Als je nadenkt over het heelal, en over zwarte gaten en kwantumfysica, dan weet je dat er wel meer dingen tussen hemel en aarde zijn dan we weten. Wat ik zo fascinerend aan dit onderwerp vind, is dat we met onze geest kennelijk in staat zijn om begrippen als ruimte en tijd te ontstijgen."

Van de vele lovende reacties die er in de Verenigde Staten op haar film kwamen, weegt vooral het oordeel van de parapsychologische wetenschap zwaar voor Scheltema. "Dat zijn de mensen die zich in het onderwerp verdiept hebben. Ik heel blij met hun positieve respons, want ik had het ook verkeerd kunnen doen en dan hadden al die wetenschappers zich tegen mij gekeerd. Gelukkig is dat niet gebeurd. Het is enorm leuk om te zien dat de mensen die veel van het onderwerp af weten, er heel erg blij mee zijn."

Scheltema denkt niet dat ze nog een vervolg op haar film gaat maken. "Ik ben wel van plan om weer een film te maken, maar die zal niet over dit onderwerp gaan. Het wordt wel weer iets waarbij ik net tot de rand ga van wat mogelijk is."