Hoe ga je om met je verlatingsangst in een relatie?

Inkoppertje: niemand wil verlaten worden. Toch kunnen mensen een irrationale angst hebben om in de steek gelaten te worden. Deze verlatingsangst kan een gevaar vormen voor je relatie, vooral wanneer je het probleem niet erkent en aanpakt. Wij vroegen aan relatietherapeut Barbara Cremers hoe je dealt met verlatingsangst.

Lees ook: Ferida (35): 'Ik werd ten huwelijk gevraagd, maar zei nee'

Wat ís verlatingsangst?

Eerst de basis: wat houdt verlatingsangst eigenlijk in? Het is namelijk breder dan simpelweg 'bang zijn om verlaten te worden'. "Het is de angst dat belangrijke personen wegvallen uit je leven", legt Barbara uit. "Doordat ze weggaan, doodgaan of voor een ander kiezen. Het kan ook een angst zijn dat iemand zonder aankondiging een gesprek afkapt. Als dit gebeurt kan je het idee krijgen dat je niet goed genoeg of niet belangrijk bent voor de ander."

En wat gebeurt er dan? "Iemand met verlatingsangst heeft de neiging om aan te dringen, te controleren of heel kritisch te worden op haar partner. Vaak overspoelt ze de ander met een stortvloed aan emoties. Een mogelijk gevolg is dat haar partner zich terugtrekt of zich zelfs helemaal afsluit. Voor diegene voelt het dan onveilig om wel het gesprek aan te gaan. Het terughoudende karakter wordt juist versterkt door het pushen van degene met verlatingsangst en andersom." Hierdoor wordt de angst juist werkelijkheid: "Hoe meer de terugtrekker zich terugtrekt uit het contact hoe aanvallender de aanvaller wordt, omdat hij of zij aanneemt dat hij of zij wordt afgewezen. De verlatingsangst wordt dus eigenlijk bevestigd", verklaart Barbara.

Herhaalde patronen

Net zoals andere problemen waarmee je kunt worstelen, ontstaat verlatingsangst meestal vanuit je jeugd. “In je kindertijd wordt als het ware het script voor de rest van je leven geschreven. Patronen uit je jeugd herhalen zich in je volwassenen leven om je uit te dagen. Als je ouders er niet voor je waren, als je vaak alleen was of als iemand plotseling uit je leven verdween ben je gevoeliger voor het ontwikkelen van verlatingsangst. Je brein focust zich vanaf jongs af aan op het idee dat je alleen bent. Je bent continu bezig met of er iemand voor je zorgt en of je wel belangrijk genoeg bent.” 

Hoeveel mensen worstelen met verlatingsangst is niet bekend. Wel merkt Barbara in haar praktijk dat er bij elk stel één persoon is die een lichte vorm van verlatingsangst heeft. “Meestal verlangt één van de twee naar contact en eist dat problemen gelijk besproken worden. ‘Als we het er nu niet over hebben, gaat het de verkeerde kant op’, is de gedachtegang. Vaak wuift de andere partner het juist weg met ‘ach, we hebben het er morgen wel over’ om er vervolgens niet op terug te komen.”

Bindingsangst versus verlatingsangst

Bij bindingsangst denken we eerder aan mannen en bij verlatingsangst aan vrouwen. Klopt dit vooroordeel? “Ik zie verlatingsangst iets vaker bij vrouwen dan bij mannen, maar het is te kort door de bocht om te zeggen dat het ‘typisch’ iets voor vrouwen is. Ik spreek meer dan genoeg mannen in de praktijk met symptomen van verlatingsangst." Waarom het toch vaak vrouwen zijn die kampen met verlatingsangst? Volgens Barbara vinden vrouwen communicatie in een relatie belangrijker dan mannen. "Mannen willen vaak wel, maar vinden het eng of onveilig. Bijvoorbeeld omdat over gevoelens praten vroeger niet werd gestimuleerd of zelfs werd afgewezen." 

Wat nou als je zo bang bent om in de steek te worden gelaten, dat je bang wordt om je volledig te binden aan iemand? Kortom: kun je ook een combinatie van verlatingsangst en bindingsangst ontwikkelen? Dat zou volgens Barbara goed kunnen: "Mensen met verlatingsangst hebben geleerd om steeds te vragen om contact bij de ouders of bij een partner. Als je - eventueel nieuwe - geliefde dan omdraait en opeens wel die volle aandacht geeft, kan het best eng zijn om het opeens wel te ontvangen. De angst om het kwijt te raken wordt dan juist groter. De rollen kunnen gaan omdraaien en degene met verlatingsangst kan nu afstandelijker worden.”

Je hebt verlatingsangst, wat nu?

Wees gerust... je relaties zijn niet gedoemd te mislukken. Je kunt zelf veel veranderen in je gedrag. De eerste stap is om bewust te worden van wat je doet en waarom. "Lees zelfhulpboeken (bijvoorbeeld Liefdesbang), ga naar een relatieweekend of ga in therapie. Kijk naar waar je worstelingen in de omgang met anderen: je partner, collega’s, familie en vrienden. Welke conflicten ontstaan er en wat is je eigen aandeel daarin?"

Relatietherapie is niet altijd nodig om van je verlatingsangst af te komen. Je kunt een heel eind komen door zelf met je partner in gesprek te gaan. "Praat rustig, maak korte zinnen, geef geen overdosis aan informatie, geef geen kritiek en geef de ander een kans om ook op een later moment te reageren. Vaak heeft iemand tijd nodig om jouw gevoelens te verwerken en zelf tot zijn of haar gevoel te komen. Als je partner gehoor wil geven aan jouw zorgen, kan hij of zij je tegemoet komen door bijvoorbeeld vaker complimenten te geven. Je kunt langzaamaan positieve veranderingen brengen in je relatie door naar elkaars verbeterpunten te kijken zonder een oordeel te vellen. Als dat niet lukt, kun je tot de kern van jouw verlatingsangst komen met behulp van relatietherapie."

De rol van je partner als je verlatingsangst hebt 

Naast zelfonderzoek en eventueel therapie kun je nog meer doen. Je partner kan namelijk een grote rol spelen in jouw verlatingsangst. "Regel nummer één is dat hij of zij het niet op zichzelf betrekt. Daarnaast kan hij of zij jou een eerlijke spiegel voorhouden: het benoemen van jouw gedrag en wat het met de ander doet. Daarop kun jij uitleg geven van jouw gevoel. Een luisterende oor bieden en begripvol zijn is heel belangrijk. Voor de partner - vooral mannen - is het heel nuttig om te leren luisteren zonder gelijk een oplossing aan te dragen."

Daarnaast speelt de persoonlijkheid van je geliefde natuurlijk ook een rol. Bepaalde karaktereigenschappen kunnen een trigger zijn voor je verlatingsangst. Een partner die zelf het initiatief neemt om met je in gesprek te gaan, kan je goed helpen. Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, want volgens Barbara zoeken we vaak iemand uit die lijkt op een belangrijk persoon uit onze jeugd. "Als een ouder er niet genoeg voor jou was, dan zul je onbewust iemand uitzoeken die er niet voor jou is als je diegene wél nodig hebt", legt Barbara uit. "Je zoekt een partner uit bij wie je je uitdagingen juist gaat tegenkomen. Je gaat weer hetzelfde ervaren als toen je een kind was. Het voordeel is dat je nu volwassen bent en het probleem wel kunt aanpakken." 

Wel adviseert Barbara om te ontdekken waarom je op 'foute' types valt, zodat je daarna bewust voor een andere partner kiest die uiteindelijk beter bij je past. 

Lees ook: Lat-relatie: zo werkt het wél (en zo niet) volgens een expert