Verslaafd zijn aan (foute) liefde: kan dat?

The Beatles zongen het al: alles wat je nodig hebt is liefde. Overdreven? Misschien, maar liefde is wel ontzettend belangrijk in je leven. Maar kun je, net als bij seks, ook verslaafd raken aan liefde? En hoe kom je er achter of je een echte love addict bent? Wij gingen op onderzoek uit en vroegen onder andere psycholoog Marcelino Lopez hoe het zit. Hij schreef het boek Liefdesgedoe en kan ons alles vertellen over de verkeerde partnerkeuze en het doorbreken van verslavingspatronen.

Wat is een verslaving aan liefde?

Dat is eenvoudig gezegd lastig te bepalen. Er is niet per se een grens die aangeeft waar ‘normaal gedrag’ ophoudt en waar een verslaving begint. “Of je verslaafd bent aan liefde kan iedereen anders beoordelen. Er bestaan in de hersenen geen grenzen die bepalen wanneer seksuele drang of de behoefte aan romantiek een officiële verslaving wordt. In zekere zin zijn we allemaal voorgeprogrammeerd om naar liefde en seks te hunkeren. Én iedereen is bang voor afwijzing. Ons brein heeft een ingebouwd mechanisme om ons afhankelijk en verslaafd te maken aan alles wat lekker voelt. Denk aan zoet en vet eten, bepaalde gewoonten, maar ook mensen. Het is de kunst om verslaafd te raken aan gewoonten en mensen die goed voor jou zijn en vroegtijdig te signaleren wanneer iets op de lange termijn slecht voor je is,” zo legt Marcelino uit. Een behoefte aan liefde is dus niet per definitie slecht, als het maar goede liefde is. “Wanneer je je beseft dat een relatie of partner slecht voor je is maar je faalt ermee te stoppen, dan kun je dat een verslaving noemen. Je verstand zegt ‘nee’, maar je blijft het toch proberen in de hoop dat het goed komt. Eigenlijk is de definitie van verslaving alles wat op korte termijn om bevrediging vraagt en tegelijkertijd op lange termijn slecht voor je is.”

Hoe kan een verslaving aan liefde ontstaan?

1. Dat is deels genetisch bepaald. Sommige mensen zijn nu eenmaal verslavingsgevoeliger dan anderen. “Dit heeft te maken met het niveau serotonine in het brein. Serotonine wordt gelinkt aan zelfvertrouwen en mentale rust. Wanneer je daar iets minder van hebt, ben je meer geneigd het buiten jezelf te zoeken.” 

2. Daarnaast kan je opvoeding ook een rol spelen. “Het is belangrijk dat een kind genoeg liefdevolle bevestiging heeft gekregen van z’n ouders. Wanneer dit niet het geval is, kan dit het gevoel geven dat je de liefde van een ander moet ‘verdienen’. Ze zoeken dan eerder naar acceptatie en liefde bij types die hen dat niet kunnen of willen geven. Het is belangrijk zo’n patroon eerst te herkennen voordat het doorbroken kan worden,” vertelt Marcelino. 

3. En dan is het ook nog zo dat ‘slechte’ relaties (oftewel: relaties met een onvoorspelbare beloningsfactor) verslavender zijn dan stabiele, voorspelbare relaties. “Dat komt door de verslavende werking van de gevoelsschommelingen en intensiteit in dramatische relaties. Zulke complexe relaties kunnen heftiger aanvoelen, júíst omdat je niet krijgt wat je wilt. Het verlangen wordt daardoor aangewakkerd. Zo’n intense relatie kent hoge pieken en lage dalen, en die hoge pieken kunnen je het idee geven dat er meer in de relatie zit dan dat er nu uitkomt. Daarbij is het moeilijk aan jezelf toe te geven dat je misschien wel jarenlang investeerde in een vruchteloze relatie. Dit kan als falen voelen. Hierdoor kun je geneigd zijn jezelf voor de gek te willen houden.” 

4. Ook goede seks of heftige seksuele aantrekkingskracht werken verslavend. Marcelino: “Sommigen zijn daar extreem gevoelig voor. De mensen op wie we fysiek vallen zijn niet altijd de mensen met wie we een fijne relatie kunnen onderhouden.” Misschien herken je de vraag wel: waarom val ik weer op een foute man? Volgens Marcelino moet je deze fatale aantrekkingskracht eerst herkennen, voor je het patroon kunt doorbreken. 

Lees ook: Amanda heeft spijt: ‘Was ik maar nooit gaan samenwonen’

Wat kun je tegen een verslaving aan liefde doen?

Dat ligt er volgens Marcelino een beetje aan wat je onder liefde verstaat. “Voor iemand die verslaafd is aan de intensiteit van verliefdheid of de spanning van affaires wel. Die gevoelens zijn namelijk altijd vluchtiger dan bijvoorbeeld hechting en vriendschap. Als dat intense gevoel verdwijnt, moet je weer op zoek naar een nieuw slachtoffer.” Het belangrijkste is dat je altijd 100% eerlijk tegen jezelf blijft. Om een ongezonde relatie in stand te houden, moet je namelijk tegen jezelf liegen. Misschien herken je die leugentjes wel:

“Het is natuurlijk wel een klootzak, maar ik zou nooit op een saaie lul kunnen vallen.”

“Het is een manipulatieve heks en ze gaat vreemd. maar ze houdt me wel scherp en ik leer van haar.”

“Hij scheldt mij regelmatig uit en ik ben bang voor hem maar diep van binnen is hij heel gevoelig en lief.”

Stop met excuses

In zijn boek Liefdesgedoe schrijft Marcelino het volgende: 'We zijn gemaakt om verslaafd te zijn aan liefde, en afkicken van slechte relatiegewoonten of foute partners is minstens zo lastig. Uit onderzoek van het getrouwde psychologenduo Barelds en Dijkstra blijkt dat mensen hun partner aantrekkelijker inschatten dan hoe die partners zichzelf zien. Zij dichten partners ook mooiere karaktereigenschappen toe. Intuïtief voelen mensen het heus wel aan als hun partner bad news is. Door de roes van de verliefdheid heen spreekt op de achtergrond dan een bezorgd stemmetje: ‘Deze partner is slecht nieuws!’ Toch zullen we dat stemmetje de mond willen snoeren: ‘Ach, zeik ik niet zo: het is nú toch leuk!’

“Hoe meer je gehecht bent aan je relatie, hoe meer je het gevoel dat het niet klopt zult proberen te sussen. De gevallen die ik in mijn therapiepraktijk tegenkwam waren soms extreem: vreemdgaande, agressieve en scheldende partners die keer op keer toch weer een kans kregen. Voor de buitenstaander is meteen duidelijk wat er mis is. Namelijk dat tenminste één partner zich in bochten wringt om een heel ongezonde relatie in leven te houden. Dat gaat gepaard met excuses: ‘Als ze inziet hoeveel moeite ik doe, gaat ze meer van me houden.’ ‘Als ik weer slank ben, zal hij me met meer respect behandelen.’ ‘Als hij nou wat minder drinkt, komt het goed tussen ons.’”

“Het als-dan-excuus verwoordt de hoop dat de relatie wél zal werken áls de omstandigheden, zijzelf of hun partner veranderen. Deze gedachten klinken redelijk, maar in de praktijk verbloemen ze keer op keer de realiteit. Als het te lang duurt en er weinig verandert, kun je ervan uitgaan dat iemand zichzelf voor de gek houdt. Veel mensen nemen genoegen met een eenzijdige relatie waarvoor zij meer bloed, zweet en tranen laten dan die ander. Een relatie werkt pas als er twee mensen zijn die hun best doen. En dan nog: sommige relaties werken gewoon niet, hoe hard je er ook aan werkt.”

Vraag je omgeving

Het kan helpen om feedback in je naaste omgeving te vragen. Goede vriendinnen, zussen, moeders bijvoorbeeld. Marcelino: “Zij zien meestal wel wat jij niet wilt zien. Namelijk dat jij je weer in ongezonde bochten wringt om een slechte relatie in stand te houden. In een gezonde en gelijkwaardige relatie doen twee mensen ongeveer even veel moeite om het elkaar naar de zin te maken. Als jij het gevoel hebt dat jij de enige bent die echt investeert in jullie relatie, dan zou er een alarmbel moeten afgaan. Veel mensen investeren bloed, zweet en tranen in de hoop dat hun partner meer van hen gaat houden… dat kan in het begin best een vruchtbare strategie zijn (vooral vrouwen moeten soms nog overtuigd worden dat die man echt de moeite waard is), maar als het te lang duurt, dan klopt er iets niet.”

Gelukkig is er ook hoop, want volgens Marcelino wordt de les meestal wel geleerd. “Na een paar dramatische relaties zijn mensen klaar met de pijn en ellende die ze hierdoor ervaren. Ze zullen in een volgende relatie (eerder) signalen herkennen dat het niet de goede kant op gaat en eerder de stekker eruit trekken. Idealiter trek je die stekker er wél uit voor je gehecht bent aan die persoon.”

Lees ook: Lat-relatie: zo werkt het wél (en zo niet) volgens een expert