Mijn gestolen leven

Renées verhaal zou onopgemerkt zijn gebleven, als de Franse Nicolas Jallot nooit het plan had opgevat een film en boek te maken over Fransen achter het IJzeren Gordijn. Jallot bezocht vele Russische Fransen en Franse Russen die, om uiteenlopende redenen, bij het uitbreken van de Koude Oorlog hun weg naar huis niet meer konden vinden. Een van de geïnterviewden was Renée Villancher.

De, ten tijde van het interview, 73-jarige Renée heeft een zwaar leven achter de rug. Als ze met haar dochtertje van twee maanden én haar moeder vol verwachting in Rusland aankomt, blijkt haar man al een vrouw en kind te hebben. Totaal ontheemd en de taal niet machtig, probeert de ongeletterde Renée (ze heeft slechts basisonderwijs genoten) terug naar huis te keren. Het communistisch regime werkt die pogingen aan alle kanten tegen. Per slot van rekening is het gezichtsverlies voor de USSR, als buitenlanders de slechte omstandigheden zouden ontvluchten. Renées papieren worden ingenomen en ze zit vast. Ze is intellectueel en financieel niet in staat om verder te protesteren tegen dit grote onrecht. Ze berust, in tegenstelling tot haar moeder, in zekere zin in haar situatie. Renées bigamische man Ivan mishandelt haar en drinkt zich uiteindelijk dood. Haar moeder overlijdt zonder ooit haar vaderland teruggezien te hebben. Alleen dankzij haar drie dochters (van Ivan) en twee zoons (van een tweede, aardigere man) blijft Renée overeind.

Na 57 jaar in bittere armoede geleefd te hebben, zorgt de media-aandacht van Nicolas Jallot voor een golf van medelijden. In Renées geboortestreek wordt een hulpcomité opgezet. Iedereen zamelt geld in om haar grootste wens uit te laten komen. En zo geschiedde. Dankzij particuliere initiatieven kan Renée op 76-jarige leeftijd weer voet op Franse bodem zetten. Twee weken lang verblijft ze in het Frankrijk van nu. Om daarna terug te keren naar het gehucht in Rusland waar haar kinderen en kleinkinderen wonen. Nu kan ze sterven.

Mijn gestolen leven is gebaseerd op een aangrijpend verhaal. Als lezer kun je je amper voorstellen hoe de situatie in de voormalige Sovjet Unie moet zijn geweest. Hoe is het mogelijk dat zoveel mensen door een regime bedot zijn. En nu is het nog niet veel anders. De moedwillige misleiding, de machteloosheid van het individu en de achterbaksheid van mensen in nood grijpt je naar de keel.

Het feit dat mijn oudtante in het Hongarije tussen 1945 en 1991 een vergelijkbaar leven leidde als Renée in Rusland, zorgt ervoor dat ik het boek in één ruk uit lees. Dat is ook de enige reden. Nicolas Jallot heeft ervoor gekozen het verhaal exact weer te geven zoals de onopgeleide Renée het zelf heeft opgeschreven. Dat resulteert in een wirwar van bijzaken, een slechte schrijfstijl (ook aan de vertaling te wijten) en een heleboel totaal overbodige voetnoten.

De lezer moet soms een aantal keer teruglezen om te achterhalen waar Renée het nu over heeft en in welke tijd de gebeurtenissen zich afspelen. Dat komt de helderheid niet ten goede. Daarbij worden het bijzonder talrijke gebruik van de uitspraken: 'mijn god', 'in 's hemelsnaam', 'ellende' en 'nachtmerrie' irritant. Het zou het boek én het verhaal van Renée veel meer eer aangedaan zijn, als het beter was geredigeerd.

Aan de schrijfstijl, de manier van vertellen en de ontbrekende diepgang van het boek is te merken dat dit echt Renées eigen verhaal is. Er is niets verromantiseerd. Dat is ook meteen de charme van het boek. De kale, simplistische manier van schrijven weerspiegelt het leven van de schrijfster.

Mijn gestolen leven is oorspronkelijk uitgebracht in Frankrijk, ik vermoed als klapstuk van alle media-aandacht rond Renées tijdelijke terugkeer. Ondanks het feit dat ik me afvraag hoe zinvol het is om dit verhaal ook in Nederland te publiceren, is het toch een ode aan Renée; ze heeft het tenslotte 57 jaar in een hel uitgehouden.

Reneé Villancher
Mijn Gestolen Leven (Ma Vie Volée)
182 bladzijden
Uitgeverij: The House Of Books
ISBN: 90-443-1583-8
Adviesprijs: 17,50 euro

Bestel Online!

Mijn gestolen leven
R. Villancher