P.J. Holt - De engel op mijn schouder

Media 15 jaar geleden door Eline

Het verhaal
Herman Rosenblat is tien jaar oud als de Duitsers in 1939 Polen bezetten. Met zijn familie moet hij verhuizen naar het Joodse getto in Warschau, waar de leefomstandigheden erbarmelijk zijn. Wanneer in 1942 het getto wordt ontruimd en de Joden naar verschillende kampen worden gedeporteerd, moeten Herman en zijn broers ongewild afscheid nemen van hun geliefde moeder: ze zullen haar nooit meer terugzien.

Herman en zijn oudere broers en neven worden naar meerdere werk- en concentratiekampen gedeporteerd. Ze werken hard voor hun bestaan, lijden honger en komen voor de ergste ontberingen te staan. Herman wordt in deze periode snel volwassen. Als kleine jongen heeft hij al veel ellende gezien en meegemaakt.

Om te vluchten uit dit alles droomt Herman vaak over zijn moeder. In één van die dromen belooft zijn moeder hem een engel te zenden. Die engel komt niet veel later: een Pools meisje gooit hem appels toe over het hek van het concentratiekamp.

Herman zijn broers en neven overleven de oorlog en de kampen en emigreren uit het verwoeste Europa. In New York leert de volwassen Herman in de jaren vijftig een Pools meisje kennen, Roma Radzika. Deze Roma blijkt zijn engel te zijn, en Herman vraagt haar meteen ten huwelijk. Of zoals Herman zelf zegt: 'De cirkel was rond.'

Waargebeurd?
Hermans verhaal is even onvoorstelbaar als ontroerend. In de jaren '80 doet Herman mee aan een prijsvraag in een krant naar het mooiste liefdesverhaal ooit, in eerste instantie om op Valentijnsdag een chique diner te winnen. Zijn verhaal wordt uitgekozen en wanneer de makers van de Oprah Winfrey Show hier lucht van krijgen, worden Herman en Roma uitgenodigd om op de bank bij Oprah hun verhaal te doen. In 2008 mochten ze nog een keer komen; wie heeft die aflevering niet gezien waarin een bejaarde Herman op zijn knieën gaat voor zijn Roma, en haar een ring om de vingers schuift?

Niet lang na deze aflevering kwam echter naar buiten dat Hermans liefdesverhaal verzonnen was. Althans, historisch gezien kon dit verhaal nooit gebeurd zijn. Het is onmogelijk geweest voor mensen, laat staan kleine Poolse meisjes, om dicht bij het concentratiekamp te komen waar Herman heeft gezeten om gevangenen appels toe te werpen. En Roma Radzika heeft ten tijde van de Tweede Wereldoorlog ondergedoken gezeten in een christelijke gemeenschap, ver van dat concentratiekamp vandaan. Herman heeft recent toegegeven dat dit appelverhaal inderdaad nooit gebeurd is.

Waarom besluit een Holocaustoverlevende zo'n verhaal te verzinnen? En waarom treedt hij hiermee naar buiten en loog hij tegen Oprah? De engel op mijn schouder is het werkelijke verhaal achter het verhaal van Herman. Auteur Penelope Holt had verschillende gesprekken met hem, zijn vrouw en kennissen, en schetst de commotie die ontstond toen bleek dat Hermans liefdesverhaal niet waar bleek te zijn.

En?
In eerste instantie is dit boek een persoonlijke geschiedenis van de ontberingen en ellende waar Herman tijdens de Tweede Wereldoorlog als Joodse jongen voor heeft gestaan. Het is verschrikkelijk om te lezen hoe hij op jonge leeftijd afscheid moest nemen van zijn ouders, leerde te liegen over zijn afkomst en lijken moest verslepen naar verbrandingsovens. Al deze gebeurtenissen zijn overigens wel echt gebeurd; Hermans Holocaustverhaal is één van de vele afschuwelijke memoires van overlevenden van de oorlog.

Zijn liefdesverhaal echter is romanwaardig, maar zoals bleek dus verzonnen. De engel op mijn schouder geeft Hermans beweegredenen om zijn liefdesverhaal te verzinnen. Het boek laat daarnaast zien dat Jodenhaat nog van alledag is en dat Holocaustoverlevenden hier nog steeds onder lijden. Het lijden blijft en dat is zeker reden genoeg om dit boek te lezen.