De baas over jezelf: Dwangneuroses

 
?Alleen op de witte strepen lopen hoor?, riep je vroeger tijdens het oversteken. Of: ?De grond is lava, dus als je daarop komt ben je dood!? Heel onschuldige kinderspelletjes waar we allemaal vrolijk aan meededen. Maar wat als je écht gelooft dat je doodgaat als je de grond aanraakt? Of dat er iets ergs gebeurt wanneer je niet drie keer de trap op en neer gaat?

 
Het is misschien een 'ver van je bed'-show, zulke dwanghandelingen. En dat kan ook wel kloppen. Mensen die lijden aan dwangneuroses zijn zich heel sterk bewust dat wat ze doen niet klopt en proberen dit meestal geheim te houden. Pas als de dwang te groot is en ze deze handeling ook in het openbaar uitvoeren, gaat het voor hun omgeving pas opvallen.
 
Obsessief compulsieve stoornis
Dwangneurose draagt eigenlijk de naam obsessief compulsieve stoornis. De naam zegt het al. De obsessie om een bepaalde handeling (ook wel compulsies genoemd) keer op keer uit te voeren. Waarom? Dat komt simpelweg door angst.
 
Je moeder riep het vast weleens in de auto tegen je vader: ?Heb je het gas wel uitgedraaid?? En om niet de hele vakantie bezorgd rond te lopen, ging ze toch nog even de boel checken. Dus hop, weer terug naar huis. Herkenbaar of niet? Maar voor iemand met een dwangneurose is de angst voor eventuele brand zó ontzettend groot, dat ze de gaskraan continu checken. Op het ziekelijke af. En daar gerust de hele vakantie voor afzeggen.
 

En dat is waar de problemen ontstaan. Want die angst praat je jezelf niet zo gemakkelijk af. Eigenlijk ga je nog meer dwanghandelingen uitvoeren om de angst te onderdrukken waardoor je in een vicieuze cirkel terecht komt. Bij het zusje van Jacolien (21) was het zelfs zo erg, dat ze uiteindelijk bang was om bang te worden. ?Er is nogal het nodige gebeurd in onze jeugd. Mijn vader was depressief en toen hij beter werd, kreeg mijn moeder borstkanker. En dat was een tegenslag te veel voor mijn zusje. Ik weet nog dat het begon met onrustige nachten. Toen na veel doktersbezoeken dit werd verholpen, werd duidelijk waar het eigenlijk om draaide: ze was bang dat mijn moeder kwam te overlijden.?
 
En deze angst beheerste niet alleen het leven van haar zusje, ook dat van het hele gezin. ?Ze deed rare dingen. Zo kon ze gerust een halfuur lang op één plek stilstaan, starend in het niets. En als je een gesprek met haar voerde, was ze soms in één klap van de wereld. Heel eng. Ook bezoekjes naar de bioscoop of een middag shoppen was een ramp. Dan wilde ze de winkel niet uit en bleef ze dertig keer een ketting aanraken. Ik schaamde me kapot, maar was vooral verdrietig. Ik kon haar niet helpen, hoeveel ik ook met haar praatte. Het werd alleen maar erger, omdat ze ook nog eens bang werd dat wij boos op haar werden als ze weer eens ?iets? deed.? Uiteindelijk kwam haar zusje terecht bij een psycholoog. ?Het ging gelijk veel beter met haar. Zelfs toen onze moeder vorig jaar kwam te overlijden, bleef het bergopwaarts met haar gaan. Dat was echt een teken dat ze haar dwangneuroses de baas was, want haar grootste angst was werkelijkheid geworden.?

Als gevolg van dwanggedachten voeren mensen met een obsessief compulsieve stoornis bepaalde handelingen uit. Niet één keer, maar zo vaak dat het soms een hele dag in beslag kan nemen. De bekendste vormen zijn de volgende vijf.

1. Wasdrang. Dit is de bekendste vorm en wordt ook wel smetvrees genoemd. De handen worden zo erg beschadigd dat de huid ruw aanvoelt en spontaan openbarst.
2. Schoonmaakdwang. Deze vorm gaat verder dan je huis goed schoon houden. Zodra er een paar kruimels op de tafel vallen, zal iemand met een schoonmaakdwang alles weer helemaal schoonmaken.
3. Herhalingsdwang. Voor de zekerheid checken of de deur goed dichtzit doet iedereen. Maar iemand met herhalingsdwang loopt gerust twaalf keer terug.
4. Teldwang. Het tellen van alles wat langskomt. Auto's, mensen noem maar op. Vaak ook heel gevaarlijk, want daardoor letten mensen niet meer op het verkeer om zich heen.
5. Controledwang. Zeker sinds de film 2012 zijn veel mensen bang geworden voor het vergaan van de wereld. Bij sommige mensen gaat dit niet meer over. Zij zijn de hele dag bang voor (natuur)rampen en inspecteren daarom alles. Echt alles.

Daarnaast heb je ook hele bizarre dwangneuroses...

• De dwang om gekke objecten in te slikken. Zo troffen artsen ooit bij een Amerikaanse vrouw wel 2533 objecten in haar maag aan. Waaronder 947 levensgevaarlijke spelden.
• Ook het omgekeerde bestaat, namelijk de dwang om objecten niet in te slikken, maar, eh, in je te stoppen. Van achter. Gloeilampen, eieren en zelfs een pot pindakaas zijn ooit gevonden.
• En tot slot was er ooit een man berucht in Rotterdam. Hij likte namelijk te pas en te onpas de tenen - ja tenen - van parkbezoekers. Hij werd opgepakt en kreeg therapie. Of hij beter is geworden, weten we niet. 

Net zoals het zusje van Jacolien ligt de oplossing niet voor de hand. Een goede psycholoog vinden is één ding. Daarna is het belangrijk de juiste therapie te vinden. Want met een paar gesprekjes los je het probleem niet op.
Vaak wordt er gekozen voor cognitieve gedragstherapie. Hierbij ligt de nadruk op het wijzigen van de manier van denken bij patiënten. Er moeten bepaalde oefeningen gedaan worden en samen bedenken de psycholoog en de patiënt wat beter passend gedrag is.
 
Of het helemaal te genezen is, is de vraag. Wel leren mensen met een dwangneurose ermee om te gaan. Zodra ze de behoefte krijgen een dwangmatige handeling te uit te voeren, gaan ze gewoon iets anders doen.
 
Ken jij iemand uit je omgeving die last heeft van dwangneuroses? Of heb je het zelf?